Да Мiжнароднага дня роднай мовы – 21 лютага – прысвечана

Мова роднай зямлi, мова працы, хыцця.

Да Мiжнароднага дня роднай мовы – 21 лютага – прысвечана.

                  Пагавары  са мной на мове,

                  Забудзь на час пра  «язык»

                  Няхай гучаць у кожным слове

                  I продкi  нашы,  і вякi!

     З вуснаў мацi  пачулi мы  першыя словы,  i з таго дня яны сталi для нас сродкам пазнання шсх цудаў свету. Але самым найвялікшым цудам было i будзе для ўсiх нас   само слова. Без  слоў  чалавек не змог  бы спасцiгнуць сутнасцi разнастайных прадметаў и з'яу рэчаіснасцi, не змог бы успрыняць i асэнсаваць вопыт мiнулых пакаленняў, набыты ва ўсiх сферах жыцця i дзейнасцi чалавецтва за шматвяковую гiсторыю яго iснавання. Без слоў ён не здолеў бы свае веды i вопыт перадаць нашчадкам, якiм суджана iсцi далей, адкрываючы i асэнсоўваючы новае, яшчэ не зведанае, неспазнанае. I ўсё гэта зноў адбудзецца ў слове, бо для таго, што будзе яшчэ адкрыта i вывучана, знойдуцца  ў мове  новыя словы, якiя адлюструюць узровень пазнання людзей на новай ступенi развiцця цывiлiзацыi. I так бясконца, бо няма канца сусвету, няма канца чалавечаму пазнанню.

                               ….жывое слова.

     Слова iнакшым не можа быць.

     Iначай што яно можа зрабiць?

     Iначай не зерне яно, а палова.

     А слова павiнна быць-

                                             як насенне,

     якое сеем у дзень вясеннi,

     слова павiнна прарастаць,

     даваць усходы,

                               рунець,

                                              красаваць.

     Жывое слова – увасабленне

     Любовi жывой, жывога сумлення…   (Анатоль Вярцiнскi)

    Роднае слова з'яўляецца адным з самых вялiкiх здабыткаў кожнаго народа. Яго з пашанай называюць люстэркам культуры, захавальнiкам культуры и формай яго iснавання.

     Родная мова з'яўляецца формай iснавання і захавання народных традыцый, звычаяў i духоўных скарбау, спосабам i сродкам развiцця нацыянальнай культуры. Мова – першаэлемент нацыянальнай культуры, Яна фармiруе нацыянальную культуру, арганiзоўвае ўсю жыццядзейнасць народа. Што будзе з народам, калi адамрэ мова яго? Будзе тое,  што ўжо шмат разоў адбывалася ў гiсторыi чалавецтва: народа, як асобнага этнасу не стане, ён  сыдзе з гiстарычнай арэны ў небыццё. Адамрэ мова – памрэ i народ. Нездарма ж кажуць: мова – душа народа. Народ – датуль народ, пакуль яго душа жывая.  

     Агульная колькасць моу свету дакладна не вызначана з-за неакрэсленасцi  межау памiж мовамi i дыялектамi, недастатковай вывучаеасці некаторых моўных рэгiёнаў. Лiчыцца, што жывых моў на Зямлi ад 3 да 5 тысяч i ад 6 да 8 тысяч дыялектау. Славянская мова – пятая па распаўсюджанасцi на планеце группа моў. На iх гавораць больш за 300 мiльёнаў чалавек. Сення iснуе 13 славянских нацыянальных  лiтаратурных жывых моў: беларуская, русская, украiнская, польская,  чэшская i iнш.

       Iльняная i жытнёвая,

       Сялянская,

       Баравая ў казачнай красе,

       Старажытнейшая,

                                    самая славянская.

       Светлая, як травы ў расе.

       Вобразная, вольная, пявучая

       Мова беларуская мая!               (П. Панчанка)

  Беларуская мова бярэ свой пачатак з праславянскай мовы, якая iснавала ў

славянскiх плямён ад 2-3 тысячагоддзя да н.э. да 7-8-стагоддзя н.э. Даволi

высокі ўзровень культурна-гістарычнага развіцця ўсходніх  славян,

дасягнуты імі ў 9 - 11 ст., а таксама ідэйна-мастацкая сталасць

зарубежнай, перакладной літаратуры, якая служыла ўзорам для

пераймання, паскорылі станаўленне арыгінальнай старажытнарускай  

мовы і літаратуры і прадвызначылі яе вельмі хуткі ўзлёт. За адносна

кароткі час яна дасягнула вялікай ідэйна-мастацкай вышыні і жанравай

разнастайвасці, стала ўпоравень з развітымі літаратурамі

сярэдневяковайЕўропы і дала чалавецтву творы сусветнага значэння.

              Адтуль, дзе ноччу плачуць зоры,

              Мiгцяць – губляюцца ў вяках,

              Яна прыйшла да нас. Ад Бог

              З жытнёвым  коласам ў руках.

                       Хрысцiў яе касмічны вецер

                       I, як у свет пусцiў, ска

                       «Чысцей не будзе мовы ў свеце!»

                       I беларускаю назваў.                    (В Гарнiстава)

      Старажытнае беларускае пiсьменства на народнай аснове прадстаўлена

галоўным чынам  мясцовымi летапісамi i дагаворамi 13-14 ст.  З 14 ст.

функцыi агульнадзяржаўнай  лiтаратурнай мовы Вялiкага Княства

Лiтоўскага выконвала беларуская мова. На беларускай мове вялося

справаводства i судаводства, пiсалiся статуты, граматы, сеймавыя

пастановы,летапiсы i хронiкi, свецкiя i царкоўна-рэлiгiйныя творы.

Але найбольш актыўна тады развіваліся дзелавое пісьменства і

гістарычная проза — летаiісанне, якое стала беларуска-літоўскім паводле

зместу і агульнадзяржаўным паводле накіраванасці. У другой палове XV

ст. з'явіліся таксама першыя пераклады на беларускую мову асобных

твораў зарубежнай літаратуры.  На працягу 14 – 16 ст. у беларускай мове

з'яўляюцца свае фанетычныя асаблiвасцi: цвёрдае «р», дзеканне i

цеканне.  16 — першая палова 17 ст. — перыяд найбольш актыўнага і

плённага развіцця беларускай старажытнай мовы і літаратуры, якое

адбывалася ва ўмовах актывізацыі ўсяго грамадска-палітычнага і

культурнага жыцця тагачаснай Беларусі, пашырэння рознабаковых

узаемасувязей з перадавымі краінамі Еўропы, росквіту кнігадрукавання і

пад уплывам гуманістычных, рэфармацыйных і нацыянальна-вызваленчых

ідэй. Беларускія пісьмовыя помнікі 16 ст. сведчаць, што да гэтага часу

склалiся ўсе фанетычныя, граматычныя i лексічныя рысы, уласцiвыя

беларускай мове. Пераклад бiблейскiх кнiг Францыскам Скарынам,

Васiлём Цяпiнскім, Сымонам Будным адыгралi вялiкую ролю ў

развиццi старажытнай беларускай пiсьменнасцi.

      I праз стагоддзi будзе далятаць  голас слаунага першадрукара: «I

видечи таковые пожитки в так малой книзе, я, Франтишек, Скорынин сын

з Полоцька, в лекарскихнауках доктор, повелел есми Псалтырю тиснути

рускыми словами а словенским языком напред ко чти и похвале к богу…а

потым к пожитку посполитого доброго наиболей с тое причины, иже

милостивый бог с того языка на свет пустил..». Сын свайго народа,

Скарына даў беларусам друкаваную кнiгу на их роднай мове. Не дзеля

славы i набытку, а дзеля асветы «люду паспалiтага» змайстраваў ён

друкарскi станок i аздобiу старонкi сваiх выданняў.

    Сусветную славу яму здабыi

    Книгi,якiя жывуць у стагоддзях.

    Першадрукар белпрускай зямлi

    I слова народнага першапраходзец.

         Роднае слова адчуў ён душой,

         Яно асвяцiла i думкi i сэрца.

         Маладзiком над зямлёй узыйшоў,

         Якая спрадвек Беларуссю завецца.

    Схiляўся над кнiгами, як чарадзей,

    Iх выдаў у Вiльне i Празе нямала.

    Кнiжную мудрасць ён нёс да людзей,

    Каб мудрасцi гэтай святло не згасала.

          Слава Францыска не ведае меж,

          Птушкай яна абляцела краiны.